Jak skutecznie komunikować się z prawnikami: brutalna rzeczywistość, której nikt ci nie zdradzi

Wchodzisz do kancelarii z duszą na ramieniu. Jesteś przekonany, że wystarczy parę zdań, kilka pytań i sprawa rozwiąże się sama – przecież płacisz, więc prawnik zrobi robotę. Tyle teorii. W praktyce, jak pokazują badania i historie z sal sądowych, decyduje nie tylko to, co powiesz, ale jak, kiedy i dlaczego mówisz. Skuteczna komunikacja z prawnikiem nie jest ani prosta, ani intuicyjna – to sztuka wymagająca odwagi, świadomości własnych oczekiwań i umiejętności nazywania rzeczy po imieniu. Większość klientów sabotuje własne sprawy już na starcie: nie mówią wszystkiego, wstydzą się pytać i wierzą w mity podsycane przez popkulturę. Jeśli chcesz naprawdę wygrać – w sądzie, w biznesie, w życiu – musisz poznać brutalne prawdy o rozmowach z prawnikami. Ten kompleksowy przewodnik zderzy cię z rzeczywistością, obali najpopularniejsze mity i da praktyczne narzędzia, dzięki którym osiągniesz przewagę. Sprawdź, jak skutecznie komunikować się z prawnikami, zanim rozmowa zamieni się w koszmar rodem z reportażu o błędach, których nikt nie wybacza.

Dlaczego komunikacja z prawnikiem jest tak trudna? Brutalne realia polskiego rynku

Ukryte bariery: strach, niezrozumienie i niewypowiedziane oczekiwania

Polski klient często czuje się zagubiony już na etapie pierwszego kontaktu z prawnikiem. Nie chodzi tylko o stres związany z problemem prawnym, ale głęboko zakorzenione lęki: czy nie wyjdę na ignoranta? Czy nie ośmieszę się przed „mądrym” ekspertem? Według badań Fundacji Court Watch Polska aż 47% klientów kancelarii deklaruje, że boi się zadawać pytania, które mogą wydać się „głupie” lub nie na miejscu. Te niewypowiedziane bariery prowadzą do przemilczeń, półprawd i nieporozumień, które stają się zarzewiem większych problemów – od złych decyzji po przegrane sprawy.

"Często spotykam się z sytuacją, w której klienci nie ujawniają istotnych faktów, bo uważają je za nieistotne lub wstydliwe. To największa pułapka – prawnik nie jest wróżką, a każdy szczegół może zmienić strategię sprawy."
— dr hab. Marek Sławiński, adwokat, Dziennik Gazeta Prawna, 2024

Kulturowe tabu: jak polska nieufność wobec ekspertów komplikuje sprawy

W Polsce relacja klient-prawnik naznaczona jest dystansem. Polacy nieufnie podchodzą do ekspertów, czego potwierdzeniem są liczne badania CBOS. Na pytanie, czy ufają radom profesjonalistów, tylko 38% ankietowanych odpowiada twierdząco. To powoduje, że klienci szukają potwierdzenia słów prawnika w internecie, doradzają się znajomych lub wręcz kwestionują zalecenia. Efektem jest chaos informacyjny, brak spójności działań i wzrost ryzyka popełnienia kosztownych błędów.

Podsumowując, ta nieufność objawia się m.in.:

• niechęcią do ujawniania wszystkich informacji,
• pomijaniem opinii prawnika na rzecz internetowych forów,
• unikaniem dialogu i zadawania pytań,
• próbą narzucania własnych rozwiązań.

Tabela 1: Porównanie cech relacji klient-prawnik w Polsce i na świecie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie CBOS 2024, European Law Society 2023

Statystyki, które szokują: ile spraw przegrywamy przez złą komunikację

Brak skutecznej komunikacji to nie jest drobiazg – to realne straty. Według raportu Polskiego Stowarzyszenia Prawników, co czwarta sprawa cywilna przegrana przez klienta ma źródło w błędach komunikacyjnych: zatajaniu faktów, braku pytań lub niejasnych oczekiwaniach. W sprawach gospodarczych odsetek ten sięga aż 31%! To twarde dane, które pokazują, że prawniczy język i strach przed konfrontacją kosztują realne pieniądze, czas i nerwy.

Tabela 2: Odsetek przegranych spraw przez błędy komunikacyjne
Źródło: Polskie Stowarzyszenie Prawników, 2024

Najczęstsze mity o rozmowie z prawnikiem – co cię naprawdę pogrąża

Mit 1: "Prawnik wie wszystko i sam o wszystko zapyta"

Wyobrażenie, że prawnik zada ci każde niezbędne pytanie i sam wyciągnie z ciebie każdą informację, jest niebezpieczną iluzją. Prawnik nie posiada nadprzyrodzonych zdolności i działa w ramach tego, co mu przedstawisz. Badania Uniwersytetu SWPS pokazują, że aż 55% klientów liczy na „prowadzenie za rękę”, co często kończy się przemilczeniami lub pominięciem kluczowych szczegółów.

"Nie istnieje coś takiego jak 'wszystkowiedzący prawnik'. Najlepszy profesjonalista polega na otwartości klienta i szczegółowych wyjaśnieniach."
— adw. Paulina Chmielewska, Prawo.pl, 2023

• Prawnik nie domyśli się, jeśli nie powiesz mu o istotnych faktach z przeszłości.
• Brak szczegółów to pole do błędów strategicznych.
• Pominięcie „drobiazgów” rodzi często lawinę problemów proceduralnych.

Mit 2: "Lepiej nie mówić za dużo – mniej problemów"

Wielu klientów powtarza to jak mantrę. I popełnia fatalny błąd. Zatajanie, skracanie własnej historii czy „uproszczanie” sprawy prowadzi do błędnych interpretacji i niewłaściwych działań po stronie prawnika. Według danych Polskiej Izby Adwokackiej, ponad 30% klientów później żałuje, że nie wyjawiło wszystkich istotnych informacji na początku współpracy.

• Przemilczane fakty mogą zostać ujawnione przez drugą stronę w sądzie.
• Ukrywanie „niewygodnych” dokumentów stawia prawnika w trudnej pozycji obronnej.
• Im mniej wie prawnik, tym trudniej wyznaczyć optymalną strategię działania.

Ostatecznie milczenie kosztuje – finansowo i emocjonalnie. Otwarta, szczegółowa rozmowa zawsze działa na twoją korzyść.

Mit 3: "Nie wypada kwestionować zdania prawnika"

Kultura autorytetu sprawia, że wielu klientów nie ma odwagi zadawać trudnych pytań lub zgłaszać wątpliwości wobec opinii prawnika. Tymczasem profesjonalista ceni szczerość i aktywną postawę. Według profesor Ewy Łętowskiej, dialog i konstruktywna wymiana argumentów pozwalają wypracować lepsze rozwiązania i uniknąć nieporozumień.

"Prawnik jest doradcą, a nie sędzią twojego życia. Masz prawo pytać, kwestionować i wymagać jasnych odpowiedzi."
— prof. Ewa Łętowska, Rzeczpospolita, 2023

Nie kwestionując, ryzykujesz, że rozwiązanie nie będzie dopasowane do twoich realnych potrzeb.

Jak rozpoznać dobrego prawnika? Sygnały ostrzegawcze i pozytywne znaki

Czerwone flagi: na co zwracać uwagę już przy pierwszym kontakcie

Nie każdy, kto nosi garnitur i ma tabliczkę „adwokat”, jest gwarancją sukcesu. Jeśli już na starcie dostrzegasz którąś z poniższych cech, włącz czujność.

• Brak cierpliwości do twoich pytań i szybkie zbywanie problemów.
• Unikanie jasnych odpowiedzi na temat kosztów i możliwych scenariuszy.
• „Wyciskanie” pieniędzy za każdą dodatkową minutę rozmowy.
• Brak zainteresowania twoją historią lub powtarzanie ogólników.
• Niedotrzymywanie terminów kontaktu lub przekładanie spotkań bez wyjaśnienia.

Zielone światła: zachowania, które świadczą o profesjonalizmie

Prawdziwy profesjonalista nie tylko zna prawo, ale też umie rozmawiać – jasno, konkretnie i bez zbędnych ceregieli.

1. Tłumaczy skomplikowane kwestie prostym językiem, nie używając żargonu.
2. Pyta o twoje cele i oczekiwania, a nie tylko o dokumenty.
3. Zachęca do zadawania pytań i daje czas na przemyślenie odpowiedzi.
4. Informuje na bieżąco o postępach w sprawie.
5. Otwarcie mówi o wszystkich możliwych scenariuszach – zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

Profesjonalizm prawnika widać także po tym, że nie obiecuje cudów i nie gwarantuje wygranej.

Psychologia rozmowy: jak nie dać się zdominować i wynegocjować swoje

Sztuka zadawania pytań: jak docierać do sedna bez krępacji

Otwarta komunikacja to podstawa. Umiejętność zadawania pytań pozwala nie tylko lepiej zrozumieć sprawę, ale też... sprawdzić kompetencje prawnika. Nie bój się pytać:

• O możliwe scenariusze i konsekwencje każdej decyzji.
• Jakie są mocne i słabe punkty twojej sprawy.
• Jakie dokumenty będą potrzebne i dlaczego.
• Gdzie szukać dodatkowych informacji lub potwierdzenia.
• Jak wygląda procedura na każdym etapie.

Co mówi twoje ciało? Mowa ciała w gabinecie prawnika

Nie tylko słowa mają znaczenie. Według badań SWPS, ponad 60% komunikatów w rozmowie twarzą w twarz przekazują gesty, mimika i postawa ciała. Opuszczony wzrok, nerwowe ruchy czy zamknięta postawa mogą być odczytane jako brak szczerości lub niepewność. Otwarta sylwetka, kontakt wzrokowy i spokojny ton pomagają budować zaufanie i ułatwiają współpracę.

Nawet jeżeli czujesz stres, świadoma kontrola własnej mowy ciała daje przewagę. Warto ćwiczyć ją przed lustrem lub w rozmowach z bliskimi – pozwala to przełamać pierwsze lody przed wejściem do kancelarii.

Jak stawiać granice – przykłady asertywnych odpowiedzi

Współpraca z prawnikiem wymaga asertywności, byś nie został zdominowany przez eksperta czy tempo rozmowy.

1. „Chciałbym wrócić do poprzednich ustaleń, bo nie wszystko jest dla mnie jasne.”
2. „Potrzebuję czasu na przeczytanie dokumentów i przemyślenie decyzji.”
3. „Nie zgadzam się z tą interpretacją, proszę o wyjaśnienie podstaw prawnych.”
4. „Chciałbym znać alternatywne rozwiązania i ich konsekwencje.”
5. „Proszę jasno określić koszty na tym etapie sprawy.”

Asertywność to nie brak szacunku – to ochrona własnych interesów.

Przygotowanie do spotkania: checklisty i narzędzia, które zrobią różnicę

Niezbędnik dokumentów: co mieć pod ręką i jak je uporządkować

Kiedy idziesz na spotkanie z prawnikiem, nie możesz improwizować. Brak dokumentów oznacza stracony czas, dodatkowe koszty i ryzyko błędów.

• Umowy, aneksy, rachunki i faktury związane ze sprawą.
• Wszelka korespondencja (mailowa, papierowa, SMS-y) dotycząca problemu.
• Dowody wpłat, potwierdzenia przelewów.
• Dane osobowe i kontaktowe stron konfliktu.
• Wcześniejsze wyroki lub decyzje administracyjne.

Jak wyjaśnić swoją sprawę – mapowanie faktów i celów

Przed rozmową sporządź krótką „mapę” sprawy: co się wydarzyło, kiedy, kto był zaangażowany. To pozwala prawnikowi szybko zorientować się w sytuacji i lepiej dobrać strategię.

1. Opisz chronologicznie zdarzenia istotne dla sprawy.
2. Wskaż konkretne cele (czego oczekujesz od prawnika – porady, mediacji, pozwu).
3. Przedstaw, jakie działania już podjąłeś.
4. Wymień wszystkie dostępne dokumenty.
5. Zaznacz wątpliwości lub pytania, które chcesz zadać na spotkaniu.

Tabela 3: Przykład mapowania faktów na potrzeby spotkania z prawnikiem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie praktyki kancelarii

Nowoczesne wsparcie: jak korzystać z narzędzi typu mecenas.ai

Technologia coraz śmielej wkracza do świata prawa. Wirtualny asystent prawny, taki jak mecenas.ai, umożliwia szybkie przygotowanie do rozmowy z prawnikiem, zrozumienie przepisów i uporządkowanie podstawowych dokumentów. To wygodne narzędzie nie zastępuje konsultacji, ale pozwala oszczędzić czas, zyskać pewność siebie i uniknąć najbardziej oczywistych błędów.

Mądre korzystanie z takich rozwiązań zwiększa twoją przewagę już na starcie.

Najgroźniejsze błędy w komunikacji z prawnikiem – i jak ich unikać

Błąd 1: Ukrywanie istotnych informacji (z pozoru drobiazgów)

Największym wrogiem skutecznej strategii jest przemilczenie faktów. To, co wydaje się nieistotne, dla prawnika może być kluczowe.

• Przemilczane szczegóły rodzinne w sprawie rozwodowej prowadzą do przegranej.
• Ukryte dokumenty finansowe w sprawach spadkowych utrudniają odzyskanie majątku.
• Drobne konflikty z przeszłości ujawnione przez przeciwnika mogą przekreślić linię obrony.

"Każde przemilczenie to potencjalna broń w rękach drugiej strony. Nie ma wstydliwych szczegółów w gabinecie prawnika."
— adw. Anna Kwiatkowska, Prawo dla Ciebie, 2024

Błąd 2: Przerywanie lub prowadzenie monologu

Komunikacja to dialog, nie krzyżowy ogień – ani też nie jednostronny monolog. Według danych z praktyki kancelarii, klienci przerywający prawnikowi lub zdominowani chęcią wygadania się, często gubią sedno sprawy.

1. Słuchaj uważnie i notuj kluczowe informacje.
2. Daj prawnikowi czas na zadanie pytań.
3. Wstrzymaj się z dygresjami – najpierw ustal fakty, potem opowiedz kontekst.
4. Unikaj lawiny pytań bez ładu i składu – posegreguj je wcześniej.
5. Pozwól ekspertowi poprowadzić rozmowę w logicznym porządku.

Niezbędna jest równowaga: twoje opowieści są ważne, ale muszą być uporządkowane.

Błąd 3: Brak notatek i nieśledzenie ustaleń

Bez rejestru ustaleń łatwo pogubić się w gąszczu informacji. Klient, który nie robi notatek, zapomina o terminach, warunkach i kosztach. Efekt? Napięcia, reklamacje, niepotrzebne stresy.

• Brak zapisanych terminów – ryzyko przeoczenia ważnych dat.
• Nieodnotowane ustalenia – spory o zakres usług.
• Zgubienie dokumentów – konieczność powtarzania spotkań.

Case study: kiedy komunikacja uratowała (lub pogrążyła) sprawę

Porażki: historie, które miały fatalne zakończenie przez niedopowiedzenia

W jednej ze spraw spadkowych klientka nie ujawniła istnienia dodatkowych umów darowizn. Dopiero na sali sądowej, gdy przeciwnik przedstawił dokumenty, strategia obrony runęła. W innym przypadku przedsiębiorca zataił problem z nieopłaconą fakturą, co uniemożliwiło skuteczną windykację.

Wnioski są proste: przemilczenia i brak szczerości zawsze wychodzą na jaw – zwykle wtedy, gdy nie można już ich odwrócić.

Tabela 4: Przykłady porażek przez komunikację
Źródło: Opracowanie własne na podstawie historii kancelarii

Sukcesy: jak otwarta rozmowa zmieniła wszystko

Przeciwwagą są historie, gdzie szczerość i otwartość pozwoliły wygrać nawet trudne sprawy. Klient, który szczegółowo opisał swoje relacje biznesowe i przekazał całą korespondencję, umożliwił prawnikowi odkrycie kluczowego dowodu – wygrana była formalnością. W innym przypadku klientka, niepewna własnych szans, nie bała się zadawać pytań – to pozwoliło uniknąć kosztownych pomyłek.

"Gdy klientka przyszła z całą teczką dokumentów i otwarcie mówiła o wcześniejszych błędach, mogłem zbudować strategię nie do podważenia."
— adw. Michał Krawczyk, Wirtualna Polska, 2024

Wnioski: co łączy te przypadki i jak wyciągnąć lekcję

Porażki i sukcesy mają wspólny mianownik: otwartość, uważność i brak lęku przed „trudnymi” rozmowami.

Wyciąganie lekcji z cudzych błędów pozwala oszczędzić czas, nerwy i pieniądze.

Zaawansowane strategie: jak wyciągnąć maksimum z konsultacji prawniczej

Jak zadawać pytania, które wyciągną sedno problemu

Nie każde pytanie jest dobre – sztuka polega na tym, by pytać mądrze. Skuteczne pytania są konkretne, osadzone w faktach i nastawione na rozwiązanie problemu.

• „Jakie są możliwe scenariusze na tym etapie sprawy?”
• „Czy istnieją alternatywne ścieżki postępowania?”
• „Jakie są pułapki, o których powinienem wiedzieć?”
• „Na jakie koszty muszę się przygotować?”
• „Co mogę zrobić już teraz, by zwiększyć szanse na sukces?”

Kiedy i jak używać maila, telefonu, wideokonferencji – plusy i minusy

Współczesna komunikacja prawnicza dawno opuściła wyłącznie mury kancelarii. Każda forma kontaktu ma swoje mocne i słabe strony.

Tabela 5: Porównanie narzędzi komunikacji
Źródło: Opracowanie własne

• Jeśli sprawa wymaga szczegółów i dokumentacji – stawiaj na e-mail.
• Jeśli liczy się szybka reakcja – telefon.
• Kiedy ważne są niuanse (mowa ciała, emocje) – wideokonferencja.

Strategia na follow-up: jak nie zgubić się po spotkaniu

Po rozmowie z prawnikiem nie kończ tematu. Najlepsze efekty daje świadome „domknięcie” konsultacji.

1. Zrób krótkie podsumowanie ustaleń i wyślij je mailem do prawnika.
2. Ustal jasne terminy kolejnych kroków.
3. Zadaj dodatkowe pytania, które pojawiły się po spotkaniu.
4. Zadbaj o aktualizację dokumentów i notatek.
5. Monitoruj postępy i nie wahaj się wracać do ustaleń.

Regularny follow-up cementuje współpracę i minimalizuje ryzyko nieporozumień.

Jak komunikować się z prawnikiem w erze cyfrowej? Ryzyka, szanse, przyszłość

Bezpieczeństwo danych: czego nie wysyłać przez maila czy komunikator

Technologia daje wygodę, ale rodzi też zagrożenia. Według raportu Urzędu Ochrony Danych Osobowych, 21% wycieków danych w kancelariach to efekt nieostrożnego przesyłania dokumentów mailowo lub przez komunikatory.

• Nigdy nie przesyłaj skanów dowodu osobistego niezabezpieczonym mailem.
• Nie udostępniaj haseł, loginów i wrażliwych danych przez SMS lub komunikator.
• Dokumenty przekazuj zaszyfrowanym kanałem lub osobiście.
• Korzystaj tylko z oficjalnych adresów e-mail kancelarii.

AI, chaty i automatyzacja: co się zmienia w relacji klient-prawnik

Wirtualni asystenci, jak mecenas.ai, stają się pierwszym punktem kontaktu z prawem. Umożliwiają szybkie wyjaśnienie przepisów, podpowiadają, jak porządkować dokumenty i przygotować się do rozmowy z prawnikiem. Coraz częściej spotyka się automatyczne powiadomienia o terminach czy statusie sprawy. Jednak technologia nie zastąpi osobistej relacji i zaufania – jest wsparciem, nie wyrocznią.

Co nas czeka? Przyszłość komunikacji prawniczej w Polsce

Choć komunikacja cyfrowa już dziś zmienia branżę, eksperci są zgodni – kluczem pozostanie relacja człowiek-człowiek uzupełniana przez narzędzia AI. Bezpieczeństwo, zaufanie i transparentność będą rosnąć w cenie. Kancelarie, które połączą technologię z empatią, wygrają walkę o klientów.

"Zaufanie i technologia to dwa filary współczesnej praktyki prawniczej. Tylko integracja tych światów daje klientowi realną przewagę."
— dr Jakub Rzymkowski, Prawo.pl, 2024

FAQ: najczęściej zadawane pytania o komunikację z prawnikiem

Jak przygotować się do pierwszego spotkania?

Przygotowanie to nie tylko zebranie dokumentów, ale też jasność celów i umiejętność opowiadania swojej historii w logiczny sposób.

• Przemyśl chronologię wydarzeń.
• Spisz najważniejsze pytania.
• Zbierz wszystkie dokumenty związane ze sprawą.
• Zastanów się, czego oczekujesz od prawnika.

Dobre przygotowanie skraca czas spotkania i zwiększa szanse na sukces.

Czy można zmienić prawnika w trakcie sprawy?

Tak, zmiana prawnika jest możliwa na każdym etapie – pod warunkiem uregulowania rozliczeń i poinformowania sądu, jeśli sprawa już się toczy. W praktyce warto:

1. Podsumować dotychczasowe ustalenia i status sprawy.
2. Rozliczyć się z poprzednim pełnomocnikiem.
3. Powiadomić nowego prawnika o wszystkich szczegółach i dokumentach.

Zmiana eksperta może odświeżyć strategię i wprowadzić nową energię – ale wymaga dokładności.

Jakie dokumenty warto zawsze mieć przy sobie?

W każdej sprawie przyda się zestaw podstawowych dokumentów:

• Umowy, aneksy, korespondencja.
• Dowody wpłat, potwierdzenia przelewów.
• Notatki z wcześniejszych spotkań.
• Dane kontaktowe wszystkich stron.

Dobry porządek pozwala uniknąć nieporozumień i utrudnia manipulacje.

Podsumowanie i 3 rzeczy, które musisz zrobić po przeczytaniu tego artykułu

Szybka checklista: od czego zacząć już dziś

Skuteczna komunikacja z prawnikiem zaczyna się przed wejściem do kancelarii.

1. Przygotuj komplet dokumentów i spisz chronologię wydarzeń.
2. Zastanów się, jakie są twoje cele i wątpliwości.
3. Skorzystaj z narzędzi takich jak mecenas.ai, by uporządkować informacje i przygotować pytania.

O czym pamiętać na każdym etapie współpracy

• Bądź otwarty i szczery – żadna informacja nie jest zbyt drobna.
• Notuj ustalenia i pilnuj terminów.
• Nie bój się pytać i kwestionować – to twoje prawo.

Regularna komunikacja, porządek i asertywność są gwarancją skutecznej współpracy.

Twoja przewaga: jak wyciągnąć maksimum z nowej wiedzy

Zrozumiałeś, że prawo nie jest dla wtajemniczonych. Korzystając z praktycznych trików i narzędzi, możesz być partnerem, a nie petentem. To od ciebie zależy, czy rozmowa z prawnikiem stanie się początkiem sukcesu, czy źródłem frustracji.

"Kto pyta, nie błądzi. Kto przygotowany, wygrywa – nie tylko w sądzie."
— Ilustrowane powiedzenie na podstawie analiz praktyków prawa

Pamiętaj: skuteczna komunikacja z prawnikiem to nie przywilej, ale twój obowiązek wobec siebie i swojej sprawy.

Tematy powiązane: co jeszcze warto wiedzieć, zanim wejdziesz do kancelarii

Jak wybrać prawnika, który naprawdę cię zrozumie?

• Kieruj się opiniami zweryfikowanymi w kilku źródłach.
• Unikaj tych, którzy nie tłumaczą jasno swojej strategii.
• Zwracaj uwagę na styl komunikacji – czy prawnika interesuje twoja historia, czy tylko dokumenty?
• Rozważ spotkanie wstępne bez zobowiązań.

Najczęstsze błędy po stronie klientów – i jak ich uniknąć

1. Brak przygotowania do spotkania – chaos i stracony czas.
2. Zatajanie faktów „z obawy przed oceną”.
3. Brak notatek i nieśledzenie ustaleń.
4. Lekceważenie kosztów i niepytanie o stawkę za usługę.
5. Rezygnacja z pytań o alternatywne rozwiązania.

Unikając tych błędów, zwiększasz szanse na sukces.

Co zrobić, jeśli komunikacja utknie w martwym punkcie?

• Zmień sposób przekazu – spróbuj maila zamiast rozmowy telefonicznej.
• Poproś o podsumowanie ustaleń na piśmie.
• Wskaż konkretne problemy i zapytaj o możliwe rozwiązania.
• Zastanów się nad zmianą kancelarii, jeśli problem się powtarza.

"Brak komunikacji to nie problem – to sygnał do działania. Zawsze jest wyjście, nawet jeśli wymaga odwagi."
— Parafraza opinii praktyków prawa